EXPOSITION # 41 (NL)

Margaretha. Keizersdochter tussen macht en imago.
MOU Museum, Oudenaarde (Belgie)
21 September 2024 – 5 Januari 2025
www.mou-oudenaarde.be

🇫🇷 🇳🇱 🇬🇧

PRESENTATIE

[uit het persdossier]

Margaretha. Keizersdochter tussen macht en imago.

Margaretha van Parma werd in 1522 in Oudenaarde geboren als buitenechtelijke dochter van keizer Karel endienstmeid Johanna Vander Gheynst. Keizer Karel verbleef in die periode aan het hof van Karel de Lalaing, gouverneur van Oudenaarde, en leerde er dienstmeid.
Margaretha (1522-1586) is niet de minste: zij was in een turbulente tijd aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog landvoogdes van de Nederlanden. Ze bracht een groot deel van haar leven door in Italië en was er een societyfiguur. Ze was bovendien een echte kunstliefhebber en mecenas. Hoog tijd dat we het nooit eerder vertelde verhaal van deze boeiende figuur onthullen aan het grote publiek.
Tijdens de expo maak je kennis met Margaretha van Parma, een grande dame van de woelige 16de eeuw. Je ziet bekende portretten en schitterende objecten die Margaretha koesterde of waarvoor zij de opdracht gaf. schilderijen en tekeningen, wandtapijten en miniaturen, goud- en zilverwerk, glas-in-loodramen,… Ze dompelen je onder in de kunst en cultuur van een historische kanteltijd. Maak kennis met de rituelen en tradities van toen: de (valken)jacht, feesten, etiquette en dresscode. Ontdek de smaak van de keizersdochter en schuif mee aan tafel voor ‘het feest van de eeuw’!
Speciaal voor de expo worden topstukken overgebracht uit verschillende Europese musea. Bruiklenen uit onder andere de Royal Collection Trust (Verenigd Koninkrijk), het Rijksmuseum (Nederland), Sint-Janskerk in Gouda (Nederland), Staatliche Museen zu Berlin (Duitsland), University of Warsaw Library (Polen) en Museo e Real Bosco di Capodimonte in Napels (Italië).

EEN SELECTIE VAN KUNSTWERKEN

Gouds Hertoginnenglas

Wouter Grabeth, Hertoginnenglas, 1562.
Portret van Margaretha van Parma
© The Sint Janskerk, Gouda

Hier is een glasraam uit de Sint-Janskerk in Gouda. Het is zomaar even bijna twintig meter hoog. De kerk krijgt het in 1562. De milde schenker? Margaretha van Parma! Het glas heet niet toevallig het Hertoginnenglas.
De Goudse kerk telt 72 glas-in-loodramen, de meeste uit de 16de eeuw. Dat is zeer uitzonderlijk voor deze kwetsbare kunstwerken. Daar komt bij dat ook veel van de 1:1-ontwerptekeningen bewaard zijn, de zogenaamde kartons. Maker van dit glas is Wouter Pietersz Crabeth, samen met zijn broer Dirck de bekendste glaskunstenaar van zijn tijd in Nederland.
Onderaan knielt Margaretha devoot. Ze draagt een kroon. Anders gezegd: Margaretha toont zich als vorstin. In 1562 is ze inderdaad landvoogdes van de Nederlanden. Bij Margaretha staan haar patroonheilige, Margaretha van Antiochië, en het vaste attribuut van de heilige, een draak. Centraal op het glas wast Christus de voeten van zijn apostelen, een tafereel uit het Nieuw Testament. En bovenaan offert de profeet Elia op de berg Karmel. Uit de rook bovenaan komen God en engelen tevoorschijn.
Een vorstin die aan een kerk een glasraam schenkt pakt uit met haar geloof én toont ook haar positie als heerser. Ze heeft nóg een ambitie: voortleven in de herinnering. Dat is voor keizersdochter Margaretha gelukt.

Klik hier om het volledige glas te bekijken.

De exotische dierenverkoper

Joachim Beuckelaer, Exotische dierenverkoper, tussen 1560 en 1569.
Olieverf op doek, 140 x 205 cm
Nationaal Museum van Capodimonte, Napels © Museo e Real Bosco di Capodimonte

De kunstcollectie van Margaretha is heel divers: ze bevat exotische objecten, massa’s juwelen, beeldende kunst, cameeën uit de oudheid, boeken enzovoort… Uit de boedelinventaris weten we ook dat zij maar liefst zeven grote schilderijen bezit van de Vlaamse meester Joachim Beuckelaer. Sinds kort weten we ook waar de zeven hingen in Margaretha’s paleis in Parma: in de eetkamer. Dat past perfect bij hun thema: je kijkt naar een marktscène waarin allerlei dode dieren te koop worden aangeboden. De architectuur op de achtergrond doet denken aan het Antwerpen van de jaren 1560. Je ziet er ook het wapenschild van de Habsburgers.
Kijk gerust wat langer naar dit tafereel: welke dieren zijn er te zien? Staan ze misschien symbool voor iets, bijvoorbeeld voor gulzigheid of lust? Verwijst de papegaai spottend naar ‘papen’, dat zijn katholieke priesters? En is de aap een symbool van dwaasheid? Maar wie is dan de dwaas? En wat betekenen de gebaren van de man en de vrouw, en hun interactie? Wat is hier eigenlijk écht aan de hand? Dat zijn ook de vragen die Margaretha en haar gasten tijdens hun tafelgesprekken stellen. Want daar dienen drukbevolkte schilderijen als deze voor: om de conversatie aan de gang te houden.

Alexander Farnese

Anthonis Mor, Portret van Alexander Farnese, 1557.
Olieverf op doek, 153 x 95 cm.
Nationaal Galerij van Parma, Inv. 300.
© Galleria Nazionale di Parma.

1557. Hofschilder Anthonis Mor maakt dit levensgrote portret van Alexander Farnese, de enige overgebleven zoon van Margaretha en haar tweede man, Ottavio Farnese. Mor schildert het op haar vraag. Alexander is hier twaalf jaar jong.
In 1557 verblijft Margaretha in Italië, terwijl Alexander wordt opgevoed aan het hof in Madrid, Spanje. Koning Filips II heeft dat geëist, om te voorkomen dat Alexander in de invloedssfeer van de machtige Farnesefamilie opgroeit. Dit jongensportret heeft voor Margaretha dan ook een intense emotionele waarde. Het hangt in haar persoonlijke portrettengalerij. Zo is haar Alexander toch enigszins bij haar.
We spoelen de tijd vooruit, naar het jaar 1580. Deze Alexander Farnese wordt dan op z’n 35ste gouverneur-generaal van de Nederlanden. Een poging om de functie te delen met zijn moeder Margaretha mislukt. In de zomer van 1582 zal Alexander erin slagen om hier in Oudenaarde het katholieke bestuur te herstellen, na enkele protestantse jaren. Van de stad waar zijn moeder zestig jaar eerder is geboren, krijgt hij bij die gelegenheid een reeks wandtapijten cadeau over… zijn naamgenoot uit de oudheid, Alexander de Grote. Je kunt er in de collectie van dit museum vier bewonderen!
Dat het allemaal zo zou lopen, daar heeft de twaalfjarige jongen op dit schilderij uiteraard nog geen vermoeden van…