TRÉSOR DE TABLES # 05 (POL)

Serwis do kawy i herbaty z gałązkami cytryny
Zamek Królewski na Wawelu
Kraków, Polska
www.wawel.krakow.pl

Fig. 1: Serwis do kawy i herbaty z gałązkami cytryny
Miśnia, 1740–1745, model z roku 1740: Johann Joachim Kaendler (1706–1775)
Gabinet Porcelanowy, Zamek Królewski na Wawelu © Zamek Królewski na Wawelu

Tekst: Dorota Gabryś, Kolekcja Ceramiki i Szkła, Zamek Królewski na Wawelu

Wśród ponad 300 przedmiotów prezentowanych w lustrzanym labiryncie Gabinetu Porcelanowego w Zamku Królewskim na Wawelu znajduje się komplet przykuwający uwagę wyjątkowym opracowaniem plastycznym. Naczynia tego serwisu naśladują bowiem owoce cytryny – zarówno formą, z charakterystycznym spiczastym wyrostkiem, jak i fakturą powierzchni pokrytej drobnymi wgłębieniami. Wszystkie części kompletu zostały oplecione naturalistycznie malowaną plastyczną dekoracją w formie gałązek drzewka cytrynowego – z liśćmi, kwiatami i drobnymi owocami. Gałązki te wymodelowano też w ucha i uchwyty, a ich końce we wszystkich naczyniach pełnią funkcję nóżek. Dekorację malarską serwisu wzbogacają zdobiące wnętrza czarek i spodków pejzaże w stylu Johanna Georga Heintzego umieszczone w kartuszach ujętych szerokim złotym filigranem uzupełnionym czerwienią i purpurą.

W dzienniku pracy Johanna Joachima Kaendlera z czerwca i lipca 1740 roku znajdujemy szczegółowe relacje dotyczące pracy nad tym kompletem, wykonywanym – jak w paru miejscach zaznaczył modeler – dla króla polskiego, Augusta III Wettyna (zapewne z przeznaczeniem dla królewskiej małżonki, królowej Marii Józefy). Kaendler odnotował kolejno opracowywane naczynia: imbryk do herbaty, miskę, mlecznik, kubek z uszkiem, czarki i spodki, cukiernicę, duży dzbanek do kawy na trzech nogach (z dwoma uchami) oraz herbatnicę. We wszystkich wzmiankach rzeźbiarz podkreśla staranność w odwzorowywaniu naturalnych gałązek, liści i kwiatów cytryny. Trudno dziś rozsądzić, czy kuliste naczynie zachowane w krakowskich zbiorach to miska czy raczej cukiernica, pozostałe wymienione przedmioty odpowiadają opisom królewskiego modelera.

Projekt serwisu jest niewątpliwie efektem rozwinięcia przez Kaendlera idei dalekowschodnich dekoracji nakładanych na porcelanę. W sporządzonym w roku 1721 inwentarzu kolekcji Augusta II Wettyna, dalekowschodnie naczynia białe – pozbawione dekoracji malarskiej i często zdobione plastycznymi nakładkami – zostały opisane w części zatytułowanej „białe chińskie” (weiß chinesisch). Jak wiele innych obiektów z kolekcji Augusta II, stały się one wzorami dla wyrobów manufaktury miśnieńskiej. Johann Jacob Irminger, złotnik zatrudniony jako projektant w roku 1710, opracował metodę nakładania na korpusy naczyń nakładek w formie masek, liści, kwiatów czy ornamentów – zwanych Irmingersche Belege. Koncepcję nakładanej dekoracji plastycznej podjął w latach trzydziestych najwybitniejszy z miśnieńskich rzeźbiarzy, Johann Joachim Kaendler, projektując naczynia oplecione gałązkami róż, kaliny, albo jak w przypadku naszego serwisu – cytryny.

Nie bez znaczenia dla powstania serwisu była też tradycja trompe-l’œil i barokowego bizarre – świadomego, wysublimowanego oszukiwania zmysłów. Modne w latach 40. osiemnastego wieku stały się naczynia w formie warzyw, kwiatów bądź zwierząt. Wreszcie – wpływ na koncept modelera miała bez wątpienia olbrzymia w tym czasie popularność samych cytryn, owoców niezbędnych zarówno w dekoracji stołów barokowych jak i w sztuce kulinarnej, gdzie stały się nieodzownym i entuzjastycznie używanym składnikiem zdobywającej dworskie kuchnie nouvelle cuisine.